یکی از ضروریات برای هر سرمایه گذار در بازار سرمایه، شناخت اصطلاحات مربوط به نظام پولی، ارزی و بانکداری است. این اصطلاحات به شما کمک می کنند تا اخبار و گزارش های این حوزه ها را بهتر درک کنید و تحلیل و تصمیم گیری مناسب تری در مورد سرمایه گذاری های خود داشته باشید و برای ورود به فارکس آماده تر باشید. در این نوشته، 10 اصطلاح رایج نظام پولی و مهم را برای شما انتخاب و توضیح داده ام و نشان داده ام که هر کدام چه مفهوم و اثری دارند. با ایران بورس همراه باشید.
نرخ ارز Exchange Rate
نرخ ارز exchange rate نشان دهنده ارزش یک واحد پول کشوری نسبت به واحد پول کشور دیگری است. این نرخ توسط عوامل متعددی مانند تقاضا و عرضه، سیاست های اقتصادی، وضعیت سیاسی و اجتماعی، تورم و غیره متغیر می شود. نرخ ارز در فعالیت های بین المللی مانند تجارت، سفر، سرمایه گذاری و خدمات مالی نقش مهمی دارد. برای مثال، اگر نرخ ارز بالا باشد، صادرات کشور افزایش می یابد و درآمد خارجی بیشتر می شود. اما اگر نرخ ارز پایین باشد، واردات کشور کمتر هزینه می کند و قیمت کالاهای خارجی کاهش می یابد.
برای محاسبه نرخ ارز دو روش اسمی و حقیقی وجود دارد. روش اسمی تعداد یک واحد پول خارجی که با یک واحد پول داخلی قابل خرید است را مشخص می کند. روش حقیقی نسبت قدرت خرید یک واحد پول خارجی به قدرت خرید یک واحد پول داخلی را مشخص می کند. برای مثال، اگر چهار تومان با یک دلار خریداری شود، نرخ ارز اسمی چهار است. اما اگر با چهار تومان در ایران بتوانید چهار نان بخرید و با یک دلار در آمریکا بتوانید دو نان بخرید، نرخ ارز حقیقی دو است.
برای تعیین نرخ ارز دو سامانه ثابت و شناور در نظر گرفته می شود. در سامانه ثابت، دولت یا بانک مرکزی با استفاده از روش های مختلف مانند سوابق، دخالت بازار یا همبستگی با پول دیگر نرخ ارز را تعیین می کند. در سامانه شناور، عوامل بازار مانند تقاضا و عرضه نرخ ارز را تعیین می کنند. برای مثال، در بسیاری از کشورهای صنعتی و در حال توسعه، نظام شناور حكم فرمان است. این کشورها شامل آمریكا، کانادا، ژاپن، هند، استرالیا، نیوزیلند، سوئیس، بریتانیا، مکزیک، برزیل، آفریقای جنوبی و تركیه هستند .
بازار شناور ارز Floating Exchange Market
بازار شناور ارز یک سیستم نرخ ارز است که در آن ارزها بر اساس تقاضا و عرضه در بازار جهانی مقدار دهی می شوند. به این معنی که دولت نقش کمتری در تعیین قیمت ارز دارد و نرخ ارز ممکن است به صورت روزانه تغییر یابد. این سیستم نرخ ارز مزیت هایی دارد، مانند جلوگیری از تخصیص ناکارآمد و فساد در بازار ارز، و امکان استفاده از سیاست های پولی برای رسیدن به اهداف داخلی.
بسیاری از کشورهای پیشرفته و نیمه پیشرفته بازار شناور ارز را پذیرفته اند، به خصوص کشورهایی که دارای بازارهای مالی آزاد و بانک های مرکزی مستقل هستند. بعضی از این کشورها گاه به گاه در بازار ارز مداخله می کنند تا نوسانات شدید نرخ ارز را کنترل یا جلوگیری کنند. بعضی دیگر سیستم نرخ ارز شناور را با سیستم نرخ ارز ثابت تلفیق می کنند و به آن سیستم نرخ ارز شناور مدیریت شده می گویند. در این سیستم، بانک مرکزی یک حدود قابل قبول برای تغییرات نرخ ارز تعریف می کند و در صورت لزوم با خرید و فروش ارز در بازار تلاش می کند تا نرخ ارز را در دامنه ای مناسب حفظ کند. بعضی از کشورهای بازار شناور عبارتند از: آمریکا، کانادا، ژاپن، هند، استرالیا، نیوزیلند، سوئیس و بریتانیا. بعضی از کشورهای سیستم نرخ ارز شناور مدیریت شده عبارتند از: چین.
ذخیره قانونی Required Reserve
ذخیره قانونی یعنی کمترین پولی که بانک ها یا شرکت های بیمه باید داشته باشند و نتوانند از آن استفاده کنند. این پول از سود بانک یا شرکت بیمه جدا می شود یا بر اساس قیمت فعلی همه بیمه ها و قراردادها محاسبه می شود. این پول برای این است که اگر کسی خسارت دید یا مستحق پول شد، بانک یا شرکت بیمه بتواند به او پول بدهد.
ذخیره قانونی را می توان با تقسیم پول ذخیره شده توسط بانک به پول سپرده شده توسط مردم پیدا کرد. به عنوان مثال، اگر یک بانک 50 میلیون دلار پول ذخیره داشته باشد و مردم 200 میلیون دلار پول به آن سپرده باشند، آنگاه نسبت ذخیره قانونی آن برابر است با:
RR = 50 ÷ 200 = 0.25
این یعنی بانک باید 25 درصد از پول سپرده شده را نگه دارد و نتواند از آن استفاده کند. 75 درصد باقی مانده را می تواند به مردم وام دهد یا سرمایه گذاری کند. نسبت ذخیره قانونی را می توان برای محاسبه ضریب پول، که برعکس نسبت ذخیره قانونی است، استفاده کرد. ضریب پول نشان می دهد که سامانه بانکداری چقدر پول می تواند با یک مقدار پول ذخیره درست کند. به عنوان مثال، اگر نسبت ذخیره قانونی برابر با 0.25 باشد، آنگاه ضریب پول برابر است با:
M = 1 ÷ 0.25 = 4
این یعنی با هر 1 دلار پول ذخیره، سامانه بانکداری می تواند 4 دلار پول درست کند.
ذخیره قانونی خیلی مهم است، چون جلوی خطر شکست بانک ها و شرکت های بیمه را می گیرد. همچنین، با تغییر نسبت ذخیره قانونی، دستگاه های پول و اعتبار مثل بانک مرکزی، می توانند تورم و رشد اقتصاد را کم و زیاد کنند و تعادل در بازار پول ایجاد کنند.
ضریب افزایش پول Money Multiplier
ضریب افزایش پول نشان می دهد که چقدر پول در یک اقتصاد زیاد می شود. وقتی بانک مرکزی پول به بانک ها می دهد، بانک ها بخشی از این پول را نگه می دارند و بخشی را قرض می دهند. قرض دادن پول باعث می شود که پول بین مردم جابجا شود و سپرده ها زیاد شود. این فرآیند تا جایی ادامه پیدا می کند که عرضه پول به حد تعادل برسد. ضریب افزایش پول با فرمول زیر محاسبه می شود:
M = 1/RR
M ضریب افزایش پول و RR نسبت ذخیره قانونی است. نسبت رزرو الزامی درصدی است که بانک ها باید از سپرده ها رزرو کنند. هر چه نسبت ذخیره قانونی کمتر باشد، ضریب افزایش پول بیشتر می شود.
برای نمایش بهتر رابطه بین نسبت ذخیره قانونی و ضریب افزایش پول، می توان از یک جدول استفاده کرد. جدول زیر نشان می دهد که با تغییر نسبت ذخیره قانونی، ضریب افزایش پول چگونه تغییر می کند:
| ذخیره قانونی | ضریب افزایش پول |
|---|---|
| 5% | 20 |
| 10% | 10 |
| 15% | 6.67 |
| 20% | 5 |
| 25% | 4 |
جدول بالا نشان می دهد که هر چه نسبت ذخیره قانونی کمتر باشد، ضریب افزایش پول بالاتر است. به عبارت دیگر، با کاهش نسبت ذخیره قانونی، عرضه پول در اقتصاد بیشتر می شود.
فرض کنید که نسبت ذخیره قانونی از 10 درصد به 5 درصد کاهش پیدا کند. در این صورت، ضریب افزایش پول از 10 به 20 افزایش خواهد یافت. این بدان معناست که با وارد شدن همان 1000 تومان به سیستم، عرضه پول از 10000 تومان به 20000 تومان افزایش خواهد داد. این تغییر می تواند تاثیرات مختلفی بر روی قیمت ها، تورم، سود و زیان بانک ها و سایر عوامل اقتصادی داشته باشد.
واحد شمارش Unit of Account
واحد شمارش یک نقش از پول است که به ما امکان می دهد تا ارزش چیزهای مختلف را با هم مقایسه کنیم. دو نقش دیگر پول وسیله تبادل و ذخیره ارزش هستند. واحد شمارش یک واحد پولی است که برای اندازه گیری قیمت، هزینه، سود، زیان، بدهی یا دارایی استفاده می شود. این یک معیار مشترک است که به مردم کمک می کند تا اطلاعات حسابداری و اقتصادی را ثبت و تحلیل کنند. این همچنین به مردم کمک می کند تا براساس قیمت های نسبی و هزینه های فرصت، تصمیمات منطقی بگیرند. برای مثال، اگر شخص بداند که یک پیراهن ۵۰ دلار و یک کتاب ۱۰ دلار هزینه دارد، می تواند از دلار به عنوان واحد شمارش برای مقایسه ارزش این کالاها و تصمیم گیری درباره خرید آن ها استفاده کند.
واحد شمارش باید قابل قبول و پایدار باشد. در بسیاری از کشورها، ارز رسمی به عنوان واحد شمارش استفاده می شود. این به این دلیل است که ارز رسمی توسط دولت حمایت شده و قابل تبادل است. با این حال، در برخی از شرایط، ممکن است واحدهای شمارش دیگر نظیر کالاهای با ارزش (طلا، نقره)، کالاهای انرژی (نفت)، ارز خارجی (اروپای، ین، پوند) یا ارز مجازی (بيت كوين، اتريوم) استفاده شود. این به این دلیل است که این واحدهای شمارش ممکن است در بازار جهانی پذیرفته شده یا در بعضی جوامع رایج باشند. واحد شمارش همچنین ممکن است با زمان تغيير نماید به دليل تورم يا تعطیلات. تورم باعث کاهش قدرت خرید واحد شمارش می شود. تعطیلات باعث تغيير نرخ تبادل واحدهای شمارش مختلف می شود.
واحد شمارش نقش های مختلف و مفید را در ساماندهی سامانه های اقتصادی دارد. واحد شمارش ارزش و هزینه را به صورت روشن و قابل فهم نشان می دهد. واحد شمارش اندازه گيری و شمارش را ساده و منظم می کند. واحد شمارش تصمیم گيری و برنامه ريزی را موثر و منطقی می کند. بدون واحد شمارش، اقتصاد به هرج و مرج کشیده می شود. بنابراین، واحد شمارش یکی از ابزارهای اساسی برای توسعه و پیشرفت اقتصادی است.
نظریه مقداری پول Quantity Theory Of Money
نظریه مقداری پول یک نظریه اقتصادی است که بر اساس آن، تعداد پول در جامعه تعیین کننده قیمت ها و تورم است. به عبارت دیگر، هر چه پول بیشتر باشد، قیمت ها هم بالاتر می روند و تورم افزایش می یابد. و هر چه پول کمتر باشد، قیمت ها هم پایین تر می آیند و کاهش قيمت رخ می دهد. این نظریه معتقد است که تغییرات پول عامل اصلی تغییرات قیمت ها است. این نظریه جزء نظریه پول گرایان است که می گویند پول و سیاست پولی در اقتصاد بسیار موثر است. این نظریه توسط اقتصاددانان مشهور، مانند لاک، هوم، فیشر، کینز و ویکسل، شکل گرفته است.
- بنابر نظریه مقداری پول، اگر رشد پول سریعتر از رشد خروج واقعی باشد، تورم رخ خواهد داد. و اگر رشد پول کندتر از رشد خروج واقعی باشد، کاهش قيمت رخ خواهد داد. همچنین، اگر سرعت پول ثابت با قابل پيش بينی باشد، سیاست پولی می تواند تورم را با کنترل پول، کنترل كند.
- برای مثال، در دهه ۱۹۷۰، ایران با رشد شدید پول به دلیل درآمدهای نفتی روبرو شد. این باعث شد که قیمتها بالا رود و تورم زیادی ایجاد شود. برعکس، در دهه ۱۹۳۰، آمریکا با کاهش زیاد پول به دلیل بحران بانکی روبرو شد. این باعث شد که قیمت ها پایین آید و کاهش قیمت شدیدی رخ دهد.( البته این مثال است و عوامل دیگری در این مثال ها دخیل بودند.)
اما نظرات مخالف هم وجود دارند. بعضی از اقتصاددانان، مانند فروید من و لوکاس، نظریه مقداری پول را به عنوان يک نظریه طولانی مدت قبول دارند. به این معنی که در بلند مدت، تغیرات پول فقط بر قیمتها تاثیر دارند و خروج واقعی را تغییر نمی دهند. اما در کوتاه مدت، تغیرات پول می توانند بر خروج واقعی هم تاثیر داشته باشند. زیرا افراد و شرکت ها به دلیل عدم اطلاعات کامل، قیمت ها را به درستی تشخیص نمی دهند و به تغیرات پول واکنش نشان می دهند. این نظریه را نظریه انتظارات ناسازگار می گویند.
بعضی از اقتصاددانان دیگر، مانند کينز، نظریه مقداری پول را به عنوان يک نظریه ساده و ناقص می دانند. زیرا از عوامل مهم دیگر، مانند تقاضا، تورم انتظاری، بیکاری، سرمایه گذاری و مصرف، صرف نظر می کند. این اقتصاددانان معتقدند که پول و سیاست پولی در اقتصاد تاثیر گذار نیستند و باید از سیاست های دولتی، مانند هزینه های عمومی و مالیات، برای تعادل بخشیدن به اقتصاد استفاده کرد. این نظریه را نظریه کینزی گویند.
کاهش ارزش پول Devaluation
کاهش ارزش پول به معنی کاهش ارزش واحد پول یک کشور در مقایسه با قیمت طلا یا سایر پول های خارجی می باشد . این سیاست پولی برای کشورهایی که نظام نرخ ثابت یا نیمه ثابت ارز دارند، انجام می گیرد. هدف اصلی کاهش ارزش پول، افزایش صادرات و کاهش واردات می باشد که می تواند تراز تجاری و بدهی خارجی را بهبود بخشد . با این حال، کاهش ارزش پول ممکن است باعث تورم، آسیب به مصرف کنندگان و وارد کنندگان، و انتقام از سوی کشورهای دیگر شود. کاهش ارزش پول یک ابزار سیاست پولی بحث برانگیز و خطرناک محسوب می شود.
- کاهش ارزش پول: کاهش ارزش واحد پول یک کشور در مقایسه با قیمت طلا یا سایر پول های خارجی
- سود: افزایش صادرات و کاهش واردات، بهبود تراز تجاری و بدهی خارجی
- ضرر: تورم، آسیب به مصرف کنندگان و واردکنندگان، انتقام از سوی کشورهای دیگر
- خطر: یک ابزار سیاست پولی بحث برانگیز و خطرناک
- مثال: در سال ۱۹۹۴، دولت مکزیک با هدف رفع بحران مالی، پسو را نسبت به دلار آمریکا حدود ۵۰ درصد کاهش داد. این عمل باعث شد صادرات مکزیک به آمریکا رونق بگیرد، اما همچنین باعث شد قدرت خرید مصرف‌کنندگان مکزیک کاهش یابد و قیمت کالاهای وارداتی بالاتر رود.
حق برداشت مخصوص SDR
حق برداشت مخصوص (SDR) یک دارایی ذخیره بین المللی است که توسط صندوق بین المللی پول (IMF) در سال 1967 ایجاد و به کشورهای عضو بر اساس سهمیه شان تخصیص داده می شود. SDR ها یک ارز نیستند، اما می توانند با ارزهای کشورهای عضو IMF مبادله شوند. سهمیه یک معیار از اندازه و اهمیت اقتصادی کشورها است.
SDR ها می توانند برای تأمین نقصان تعادل پرداخت ها، تکمیل ذخایر رسمی خود و ارتقای تجارت بین المللی استفاده شوند. SDR ها همچنین می توانند برای تسویه تعهدات مالی بین کشورهای عضو IMF استفاده شوند.
ارزش SDR توسط یک سبد از شش ارز: دلار آمریکا، یورو، ین ژاپن، پوند استرلینگ بریتانیا و یوان چین و دلار کانادا تعیین می شود. وزن ارزها در سبد بر اساس اهمیت اقتصادی آنها است.
نرخ تنزیل مجدد Rediscount Rate
نرخ تنزیل مجدد نرخ بهره ای است که بانک مرکزی از بانک های تجاری برای خرید سفته ها یا قبض های تعهدی آن ها می گیرد. این نرخ را بانک مرکزی با توجه به شرایط اقتصادی و هدف های خود تعیین می کند. این نرخ روی مقدار پول در جامعه و فعالیت اقتصادی اثر دارد. برای نمونه، فرض کنید یک بانک تجاری ۱۰۰ هزار تومان سفته داشته باشد و بخواهد آن را به بانک مرکزی بفروشد. اگر نرخ تنزیل مجدد ۱۰ درصد باشد، بانک مرکزی ۹۰ هزار تومان به بانک تجاری پرداخت می کند و اگر نرخ تنزیل مجدد ۵ درصد باشد، بانک مرکزی ۹۵ هزار تومان پرداخت می کند. در حالت اول، بانک تجاری ۱۰ هزار تومان زیان کرده است و در حالت دوم، فقط ۵ هزار تومان زیان کرده است. پس هر چه نرخ تنزیل مجدد کمتر باشد، بانک های تجاری زیان کمتری دارند و پول بیشتری از بانک مرکزی دریافت می کنند و می توانند پول بیشتری به مشتریان خود قرض دهند و خلق پول را افزایش دهند. ولی هر چه نرخ تنزیل مجدد زیادتر باشد، بانک های تجاری زیان بیشتری دارند و پول کمتری از بانک مرکزی دریافت می کنند و پول کمتری به مشتریان خود قرض می دهند و خلق پول را کاهش می دهند.
کلام پایانی
به پایان این صفحه رسیدیم. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید و جالب بوده باشد. ما در اینجا 10 اصطلاح رایج نظام پولی، ارزی و بانکداری در ایران را بررسی و شرح دادیم. این اصطلاحات می توانند به شما کمک کنند تا با مفاهیم و روابط پولی و اقتصادی بهتر آشنا شوید و تحلیل های صحیح تری از وضعیت بازار داشته باشید و با خیال راحت در فارکس ثبت نام کنید. دانستن این اصطلاحات نه تنها برای سرمایه گذاران و بازاریابان، بلکه برای همه شهروندان ضروری است.
بدون دیدگاه